Loading…

Een verdeelde samenleving

De drang van mensen om op zoek te gaan naar een (beter) bestaan is van alle tijden. Het is dus vanzelfsprekend dat een gemakkelijk toegankelijk gebied als Gelderland altijd mensen van elders heeft getrokken. Dat gold in de prehistorie, toen mensen vanuit Oost-Europa naar onze streken uitzwermden. Het gold voor Germaanse en Frankische stammen die aan het begin van de jaartelling en in de vroege middeleeuwen hiernaartoe kwamen. En het gold voor latere migranten uit Duitsland, uit de mediterrane landen en ook uit het westen van Nederland die in Gelderland werk, leefruimte of gezonde lucht zochten. Bijzondere nieuwkomers in de jaren vijftig van de twintigste eeuw waren de Molukkers. Museum Lunteren en Museum Nairac in Barneveld vertellen het verhaal van de Molukse gemeenschappen in Gelderland.

Standenmaatschappij

In de middeleeuwen bestond een sterke standenmaatschappij. Geestelijken behoorden tot de eerste stand en de adel tot de tweede stand. Dit waren relatief kleine groepen in de samenleving. De meeste inwoners van Gelderland behoorden tot de derde stand van burgers en boeren. Een groot deel van de middeleeuwse Gelderse plattelandsbevolking bestond uit horigen, ofwel: boeren met een onvrije status. In de loop van de eeuwen kwam aan het systeem van horigheid, ook wel het hofstelsel genoemd, een einde. Sommige boeren wisten zich op te werken tot eigenaren van een zelfstandig agrarisch bedrijf. Dat zien we bijvoorbeeld in Boerderijmuseum De Bovenstreek bij Oldebroek of Boerderijmuseum Het Hofshuus in Varsseveld.

Verhaal van Gelderland - B4
Personeel in de keuken van huis Reuversweerd in 1918. De huishoudster draagt een knipmuts en japon of jak, de andere vrouwen dragen dienstbodekleding.
Bron: Nederlands Openluchtmuseum

Landgoederen en plantages

Andere boeren sloten een pachtcontract met kasteelheren en bleven op die manier verbonden aan een landgoed. De relatie tussen de adellijke families en het personeel komt onder andere aan de orde op Huis Verwolde in het Achterhoekse Laren en Kasteel Rosendael bij Arnhem. Sommige Gelderse landgoedeigenaren hadden ook bezittingen op plantages in de Nederlandse koloniën. Met de opbrengst verfraaiden zij hun huizen en tuinen. De familie Brantsen liet Kasteel Zypendaal in Arnhem bouwen met de opbrengsten van suikerplantages in Suriname. Het landhuis bestaat nog steeds en is nu gedeeltelijk ingericht als museum. Het Afrikamuseum in Berg en Dal toont objecten uit het koloniaal en slavernijverleden van Nederland.

Sociale voorzieningen

Vanaf de middeleeuwen ontstonden sociale voorzieningen in de steden en later ook op het platteland. Het Elisabeth Weeshuis Museum in Culemborg besteedt aandacht aan de wezenzorg vanaf de zestiende eeuw. Ook het Marechausseemuseum in Buren is gevestigd in een weeshuis uit de vroegmoderne tijd. Een andere instelling voor de opvang van weeskinderen was het Kinderdorp Neerbosch bij Nijmegen. In de oude kerk op het terrein van de zorginstelling kan je een bezoek brengen aan het Van ’t Lindenhoutmuseum. Hier kom je meer te weten over de geschiedenis van Kinderdorp Neerbosch.

Bekijk de video

Er heerste grote verschillen in de sociale en maatschappelijke stand onder de bewoners van Gelderland, van de prehistorie tot nu. De bevolking was verdeeld in rijk en arm, adel en boer, of vrij en onvrij.

Verdiep je in de tijdperken

Ontdek het thema sociale (on)gelijkheid door de eeuwen heen.

Erve Eme
Vroege middeleeuwenSociale (on)gelijkheid
Flipje en Streekmuseum Tiel
19e EeuwSociale (on)gelijkheid
Heerder Historische Vereniging/Museum
19e EeuwSociale (on)gelijkheid
Heiligenbeeldenmuseum
19e EeuwSociale (on)gelijkheid
Historisch Museum Hedel
Nederlands gewestSociale (on)gelijkheid
Huis Verwolde
20e Eeuw tot hedenSociale (on)gelijkheid
Huis Zypendaal
Nederlands gewestSociale (on)gelijkheid