Loading…

Het Frankische Rijk

Verhaal van Gelderland - B1
IJssel – In de vroege middeleeuwen leidden de talkrijke overstromingen tot veranderingen in de loop van rivieren en tot het ontstaan van de Gelderse IJssel. Bron: Richard Trenning

Met het vertrek van de Romeinen beginnen de vroege middeleeuwen. Over die periode zijn weinig geschreven bronnen beschikbaar, en dan vaak meer in de vorm van verhalen dan als feitelijke informatie. De meeste gegevens komen daarom uit opgegraven nederzettingen en grafvelden, maar ook die zijn schaars. De bevolking is in deze tijd sterk uitgedund en leeft vooral van de landbouw. Toch leiden mensen geen geïsoleerd bestaan. Sommigen krijgen grafgiften mee die afkomstig zijn uit verre uithoeken van het voormalige Romeinse Rijk. Kleurrijke kralenkettingen uit de vroege middeleeuwen behoren tot de topstukken in Museum Kasteel Wijchen. Wie een goed beeld wil krijgen van het leven in de vroege middeleeuwen kan een bezoek brengen aan Erve Eme in Zutphen.

Noordrand van het Frankische Rijk

Vanaf de zesde eeuw ligt Gelderland aan de noordrand van het Frankische Rijk, dat toebehoort aan de Merovingische vorsten. In de achtste eeuw nemen Karolingische machthebbers de positie van de Merovingen over. Vooral de Frankische koning Karel de Grote heeft een bijzondere belangstelling voor de noordelijke grens van zijn rijk. Hij bouwt een palts, een vorstelijke residentie, binnen de muren van het Romeinse castellum op het Valkhof in Nijmegen. De nieuwe orde stimuleert de verspreiding van het christendom via missionarissen. Op het terrein van Museum Smedekinck in Zelhem staat een replica van een eenvoudige kerk die de missionaris Ludger rond het jaar 800 heeft gesticht op verschillende plekken in de Achterhoek.

IJzerindustrie en Vikingen

Verhaal van Gelderland - B1_H8_openingskaart_def-821x1024
Gelderland in de Karolingische tijd (750-925) – Als gevolg van de incorporatie in het Karolingische Rijk neemt het aantal nederzettinhgen, kerken en handelsplaatsen fors toe.
Bron: Marjolein Haars (BCL Archaeological Support), collectie Erfgoed Gelderland (Verhaal van Gelderland boek 1, pagina 302), CC-BY-NC 

Op de Veluwe en in de westelijke Achterhoek ontstaat nu een omvangrijke ijzerindustrie. IJzer is van belang voor de landbouw, maar ook voor wapens ten behoeve van de militaire expansie van het Karolingische Rijk. De Gelderse bevolking is intussen gestaag gegroeid. Er ontstaan grotere nederzettingen die de kiem vormden van latere steden, zoals Nijmegen, Tiel en Zutphen. De welvaart trekt echter ook plunderaars aan. Vikingen zorgen lange tijd voor angst en instabiliteit. Het Stedelijk Museum in Zutphen toont de gruwelijke bewijzen van een Vikingaanval in het jaar 882 op de plek waar nu het plein ’s-Gravenhof ligt.

Nieuwe machthebbers

Omdat nu steeds meer op schrift werd gesteld, hebben we geleidelijk beter zicht op de indeling van Gelderland (in gouwen) en op de adellijke families die er de macht hebben, zoals de graven van Hamaland. Het is duidelijk dat de lokale elite aan macht wint ten koste van het rijksgezag. Maar daarmee groeit wel de onderlinge rivaliteit. Eén van de meest markante Gelderse personages uit deze periode is gravin Adela van Hamaland. We ontmoeten haar tijdens een bezoek aan het Stadsmuseum in ’s-Heerenberg. Kort na 1000 verschijnen nieuwe machthebbers op het toneel, onder wie de eerste graven van Gelre.

Bekijk de video

De vroege middeleeuwen staat soms bekend als ‘de donkere middeleeuwen’, omdat we relatief weinig weten over deze periode tussen ca. 500 en 1000. Toch laten de archeologische vondsten zien dat het Gelderse gebied verbonden was met een omvangrijk Frankisch uitwisselingsnetwerk.