Politiek & samenleving

Wie heeft de macht?

Vanaf het begin van onze jaartelling maakte Gelderland achtereenvolgens deel uit van het Romeinse Rijk, het Merovingische en het Karolingische Rijk, het Duitse Rijk, de Bourgondische en Habsburgse Nederlanden, de Nederlandse Republiek, het Franse Keizerrijk en ten slotte het Koninkrijk der Nederlanden.

Strategisch gebied

De ligging te midden van andere regio’s maakte van het gebied door de tijd heen een kruispunt, een doorgangsroute en een strategisch gelegen sleutelgebied – niet in het minst door de aanwezigheid van de grote rivieren. Die strategische ligging had soms ook desastreuze gevolgen, zoals in de Tachtigjarige Oorlog en de Tweede Wereldoorlog zou blijken. Veel musea in Gelderland besteden daar aandacht aan. Denk aan Airborne at the Bridge over de Slag om Arnhem in september 1944. Het Driels Museum en het Cultuur Historisch Museum Oene vertellen het verhaal van twee lokale vliegtuigcrashes uit de Tweede Wereldoorlog.

Steden en ridders

Rond 1025 gaf de Duitse keizer, de belangrijkste van alle Europese vorsten, aan een zekere Gerard Flamens toestemming zich in Wassenberg te vestigen. Zijn nazaten wisten het grondgebied door aankoop, huwelijken, allianties en strijd steeds verder uit te breiden. De graven en hertogen van Gelre waren machtig, maar niet oppermachtig. Zij leunden op lokale edelen voor advies en op een groeiend aantal steden voor financiering van onder meer hun voortdurende oorlogen. In ruil daarvoor eisten deze partijen een stem in het landsbestuur. De macht van de Gelderse steden en ridders is nog steeds terug te zien in de historische binnensteden en in de vele kastelen en landgoederen in Gelderland. De kastelen Ammersoyen en Doornenburg behoren tot de mooiste middeleeuwse ridderburchten van Nederland. Het Stadskasteel van Zaltbommel is gebouwd door Maarten van Rossem, één van de bekendste ridders uit de Gelderse geschiedenis.

Wie heeft de touwtjes in handen?

Nadat Gelre onderdeel was geworden van de Republiek waren het de kwartieren die de gewestelijke soevereiniteit in handen kregen. Om het gewest te besturen, kwamen ze samen in de Gelderse Landdag, de vergadering van stemhebbende steden en ridders. Aanvankelijk hadden daarin de steden de dominante rol, maar dat veranderde vanaf 1675. Stadhouder Willem III eigende zich verregaande benoemingsbevoegdheden toe en dat was gunstig voor de adel. Nu waren het met name de Oranjegezinde protestantse ridders die in Gelderland aan de touwtjes trokken. De Gelderse adel hield tot diep in de twintigste eeuw een dominante bestuurlijke en maatschappelijke positie. Dat verklaart het grote aantal landhuizen en buitenplaatsen in Gelderland, zoals Huis Verwolde bij Laren en kasteel Middachten bij De Steeg.

In het leger

Sinds de Tachtigjarige Oorlog speelt Gelderland een belangrijke rol in de verdediging van Nederland. Nog steeds huisvest de provincie een groot aantal legereenheden. Het Nederlands Artilleriemuseum vertelt het verhaal van de vele kazernes op de Veluwe. Gelderland is ook altijd een regio geweest waar veel grenzen doorheen en langs liepen. In het Grenslandmuseum van Dinxperlo kunnen bezoekers ervaren hoe de douane vroeger functioneerde aan de grens met Duitsland.