Elke kaart vertelt een uniek verhaal
Voor het Verhaal van Gelderland vormden Marjolein Haars en Nico Willemse een gelegenheidsduo. Marjolein werd als cartograaf gevraagd om zo’n 60 kaarten te maken voor de boekenreeks. ‘In mijn eigen werk kwamen steeds meer kaartjes voor, die ik zelf vervaardigde vanuit een combinatie tussen GIS (Geografisch Informatie Systeem) en mijn vak als illustrator. Vandaaruit raakte ik bij het Verhaal van Gelderland betrokken.’ Nico Willemse is een van de auteurs van de boeken. Hij schreef als archeoloog en aardwetenschapper mee aan het hoofdstuk over de prehistorie en groeide uit tot coördinator van het kaartmateriaal.
Tekst: Willeke Guelen
‘Een historische boekenreeks die zo’n lang tijdsbestek beslaat, kan natuurlijk niet zonder kaarten’, vertelt Marjolein Haars. ‘In het Verhaal van Gelderland zijn kaarten vanaf ca 9000 v. Chr. tot en met de huidige tijd verwerkt. Alle kaarten zijn opnieuw gemaakt, zodat ze ook allemaal op dezelfde wijze konden worden opgebouwd en gelezen.’ Tijdens het voortraject had Marjolein, samen met ontwerper Maud van Rossum, alle randvoorwaarden voor het uiterlijk van de kaarten al vastgelegd. ‘Het lettertype, de kleuren, zelfs de plek van de legenda is vooraf bepaald’, vervolgt Marjolein. ‘Zo creëer je rust en overzicht en komt de bedoeling van zo’n kaart extra goed naar voren’.
Nico Willemse vult Marjolein aan: ‘We vroegen aan elke auteur: ‘welk Gelderland wil je laten zien? Wat moet de kaart vertellen?’ Dat bleek nog niet zo makkelijk. Nico ontdekte dat er afstemming nodig was met de auteurs om tot kaartmateriaal te komen dat goed aansloot bij de geschreven teksten. ‘Het kiezen van de juiste invalshoek voor een kaart is echt heel anders dan voor een tekst. De meeste schrijvers hadden daar weinig ervaring mee’.
‘Hoe maak je een goede kaart? Allereerst moet je natuurlijk weten welk verhaal je met de kaart wil vertellen, daar begint alles mee’, aldus Nico. ‘Dan is er nog de kunst van het weglaten. Hoe duidelijker je de focus op je onderwerp hebt, hoe beter je kaart zal uitpakken. Een kaart geeft op een andere manier informatie aan de lezer, laat andere verbanden zien en maakt het visueel.’
‘Voor mij vervulde Nico de rol van filter’, vervolgt Marjolein ‘Hij zorgde ervoor dat de schrijvers, veelal experts op hun vakgebied, een evenwicht vonden tussen diepgang en leesbaarheid van de kaarten.’ Nico onderschrijft dit: ‘Soms moest ik hen overtuigen om bepaalde stokpaardjes los te laten. Ook met de infographics die in het boek staan, doorliepen we een vergelijkbaar proces. Wat laat je zien en wat vertel je erbij? Er is bijvoorbeeld een prachtige vroegmiddeleeuwse halsketting met kralen in een van de boeken opgenomen, waarbij we van elke kraal door middel van een klein kaartje aangeven waar deze vandaan komt. Het laat zien dat de kralen van over de hele – toen bekende – wereld afkomstig zijn. Dat geeft zoveel meer inzicht in de vroege middeleeuwen dan alleen een plaatje van die ketting.’
‘Door opnieuw te kijken naar het verhaal wat we wilden vertellen, hebben we heel wat kaarten gemaakt die nog niet bestonden en andere een nieuw gezicht gegeven’, aldus Marjolein. ‘Zo hebben we een kaart met daarop de rampspoed in Gelderland door de tijd heen samengesteld, een met een overzicht van groeves en zandwinningsputten waar botten zijn gevonden van dieren die ooit in Geldereland geleefd hebben en zelfs een kaart met evenementen en festivals die vanaf de jaren ’50 plaatsvonden. Ook de kaarten van de Tweede Wereldoorlog zijn opnieuw gemaakt, zodat ze beter leesbaar werden en er meer eenheid werd gecreëerd in de boekenreeks. De oorspronkelijke planning van 60 kaarten, bleek al snel ontoereikend. Uiteindelijk hebben we het Verhaal van Gelderland in zo’n 140 kaarten weergegeven.’
‘Daarmee bekleedt het Verhaal van Gelderland een unieke positie’, vertelt Nico met enige trots, ‘want bij veel historische boeken wordt gebruik gemaakt van bestaand beeldmateriaal. Bij deze reeks is het anders gegaan. Alle kaarten zijn maatwerk en geven daardoor diepgang aan het verhaal. En als je dan weet dat alles ook nog eens binnen een relatief kort tijdsbestek gerealiseerd moest worden, dan wordt duidelijk wat we met het hele team hebben weten te bereiken.’
Nico heeft genoten van het samenwerken met zo’n grote groep mensen. ‘Ik vond het een feest om te zien hoe verschillend we allemaal werken. Er waren heel wat gerenommeerde schrijvers betrokken en ik kreeg echt een kijkje in de keuken. Voor veel auteurs was dit overigens eveneens een nieuwe ervaring, om met zo’n groot team aan een gezamenlijke boekenreeks te schrijven.’ Ook de makers zelf hebben veel geleerd van hun bijdrage aan het Verhaal van Gelderland. ‘Als je naar kaarten van Gelderland in de achttiende eeuw kijkt, dan valt direct op dat er een enorme lappendeken aan bestuursvormen bestond’, concludeert Nico. ‘Het ziet er voor ons chaotisch uit, maar de samenwerkende besturen functioneerden toch op een bepaalde manier.’ ‘Bij mij heeft het unieke verhaal van elke kaart er vooral voor gezorgd dat ik Gelderland beter heb leren kennen en waarderen’, voegt Marjolein toe.
‘Projectleider Dolly Verhoeven heeft van dit grote en heel diverse team niet alleen goede collega’s weten te maken, maar ons ook tot een vriendengroep gesmeed,’ aldus Marjolein tot besluit. ‘In die context hebben wij allemaal het beste van onszelf kunnen geven.’ Nico voegt daaraan toe: ‘Als je weet wat je aan elkaar hebt, dan blijven de ideeën stromen. Alles is met teamwork tot stand gekomen en dat zie je aan het eindresultaat.’
