Kennis & vernieuwing

Van de eerste boeren tot de industriële revolutie

In de loop der millennia is Gelderland veranderd van een ‘leeg’ gebied naar een bewoonde landstreek, waarin verschillende regio’s kunnen worden onderscheiden met ieder hun eigen tempo van ontwikkeling en dynamiek. Toen de landbouw zijn intrede deed, nam ook de invloed van de mens toe. De boeren maakten open plekken in het oerbos voor de verbouw van granen en andere gewassen en voor het houden van vee.

Kennis uit het Romeinse Rijk

Ook de eerste eeuwen van onze jaartelling waren een tijd van grootschalige veranderingen. De komst van grote aantallen militairen zorgde voor schaalvergroting op allerlei gebied, mede door de kennis die zij meebrachten uit alle uithoeken van het Romeinse Rijk. In het Valkhof Museum in Nijmegen kunnen bezoekers veel voorbeelden van kennis en vernieuwing uit de vroegste periodes in de Gelderse geschiedenis ontdekken.

Leven in de stad

Vanaf de middeleeuwen leefde een toenemend deel van de Gelderse bevolking in de steden. Met name graaf Otto II heeft veel nederzettingen stadsrechten verleend, waaronder Arnhem, Harderwijk, Doetinchem en Wageningen. Daarmee kregen de burgers van die steden een grote mate van autonomie. Ze gingen zelf wetten maken en recht spreken. Daarnaast richtten ze sociale voorzieningen op, zoals gasthuizen voor zieke en zwakke medeburgers. De stadsbesturen stelden ook onderwijzers aan. Overal waren scholen. Niet alleen in de Gelderse steden, maar ook in tal van grotere dorpen bestonden al vanaf de dertiende eeuw parochiescholen waar jongens en meisjes konden leren lezen en schrijven. Harderwijk had tussen 1648 en 1811 de eerste universiteit van Gelderland. Academische relicten uit deze periode zijn nog altijd te bewonderen in Stadsmuseum Harderwijk.

In de schoolbanken

De dichter A.C.W. Staring uit de Achterhoek studeerde in de achttiende eeuw aan de Gelderse Academie in Harderwijk. Hij paste vernieuwingen in de landbouw toe op zijn landgoed de Wildenborch bij Vorden. Zijn zoon Winand ging nog een stap verder. Hij stond aan de wieg van de hogere landbouwschool in Wageningen die zou uitgroeien tot Wageningen University and Research (WUR). Museum STAAL in Almen vertelt het verhaal van de familie Staring en de Achterhoek. De ontwikkelingen in de landbouw volgden elkaar na 1900 in rap tempo op. Het Nederlands Zuivelmuseum in Wapenveld toont aan met welke veranderingen melkveehouders in de twintigste eeuw te maken kregen.

Nieuwe machines

Ook andere sectoren ontkwamen niet aan grote vernieuwingen. Historische tuinderij De Warmoes in Lent laat zien hoe kwekers zich specialiseerden in luxe groenten voor de verkoop in de stad. Het Nederlands Wijnmuseum in Arnhem demonstreert de innovaties in de wijnbouw door de eeuwen heen. De ontwikkeling van het mechanische orgel staat centraal in het Nationaal Orgelmuseum in Elburg. En het Nederlands Bakkerijmuseum in Hattem richt zich op de overgang van handwerk naar broodmachines vanaf de industriële revolutie.